Recenzja „Aktualne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych.” Książka pod redakcją Stanisławy Mihilewicz Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2000
Praca ta zawiera zbiór artykułów dotyczących problemów zaburzeń rozwoju, zagrożeń społecznych i niepełnosprawności. Jest dowodem na to, jak potrzebna jest wiedza naukowa o procesach poznawczych u dzieci z utrudnieniami rozwojowymi, jak również aktywizowanie, badanie i ustalenie zakresu sfery najbliższego rozwoju w diagnozie dziecka niepełnosprawnego umysłowo. Diagnoza ta jak twierdzą psycholodzy praktycy jest szczególna ze względu na stopień trudności i odpowiedzialności zawodowej. Tylko systematycznie pogłębiana wiedza teoretyczna i doświadczenie praktyczne zwiększają trafność rozpoznania i postępowania kwalifikacyjnego. W postępowaniu w sferze najbliższego rozwoju L. S. Wygotski widział kierunek, metody i formy pracy z dzieckiem, dotyczące rozwoju procesów poznawczych. Sfera najbliższego rozwoju to różnica między tym, co dziecko potrafi wykonać samo a tym, co dziecko wykona przy pomocy osoby dorosłej. Aktywizowanie sfery najbliższego rozwoju odbywa się w kontakcie dziecka z dorosłym, który stosuje pytania naprowadzające, wskazówki bezpośrednie lub pośrednie, kieruje myśleniem dziecka, demonstruje strategię rozwiązania danego problemu. W artykule pt.,, Problemy w rozwoju psychoruchowym dziecka z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego MPD” autorka przedstawiła problemy w rozwoju psychoruchowym dziecka z MPD. Pewna liczba dzieci z defektem narządu ruchu z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego zachowuje możliwość normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Okazuje się, że nawet ciężka postać MPD nie musi oznaczać całkowitego wyłączenia się z życia codziennego. Autorka zwraca uwagę na rolę wczesnej i trafnej diagnozy w ocenie poziomu rozwoju intelektualnego dziecka z MPD. Problem ten jest niesłychanie złożony i nierozerwalnie związany z rozwojem ruchowym dziecka. Ważną część pracy stanowią artykuły poświęcone diagnozie i rehabilitacji dziecka z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego (MPD) z głębokim uszkodzeniem słuchu. Wśród różnych niepełnosprawności porażenie z głęboko uszkodzonym słuchem jest jednym z cięższych rodzajów kalectwa. Określenia „dzieci głuchoporażone”, czy „porażone z głęboko uszkodzonym słuchem” są używane zamiennie. Autorka nadmienia, że opracowania naukowe dotyczące dzieci porażonych z głębokim uszkodzeniem słuchu są znikome. Nawet sami rehabilitanci nie są zainteresowani tą kategorią osób. Funkcjonowanie dziecka porażonego z głębokim uszkodzeniem słuchu ze sprzężonymi zaburzeniami ograniczone jest przez: porażenie kończyn, różne postacie porażeń, współwystępowanie zaburzenia (zaburzenia wzroku, mowy, koncentracji uwagi, zachowania, padaczka), stopień porażenia, głębokie uszkodzenie słuchu. W momencie późnego zdiagnozowania dziecka trudno dociec, kiedy wystąpiła głuchota. Tylko wczesna diagnoza i rehabilitacja może korzystnie wpłynąć na wszelkie procesy rozwojowe. Zaburzenie to można także zminimalizować zaopatrzając dziecko w aparat słuchowy oraz poddając dziecko terapii pedagogicznej i rehabilitacji ruchowej. Osobny rozdział poświęcony jest „Rysunkowi dziecka z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego”. Rysowanie dla dzieci jest zajęciem lubianym i naturalnym, odzwierciedla swoją postawę oraz konflikty emocjonalne. Do czynników uszkadzających mózg należą: niedotlenienie, wcześniactwo, niska waga urodzeniowa, choroby matki ( wirusowe, bakteryjne, zatrucia ciążowe, cukrzyca). Czynnikiem ryzyka jest aktualny stan dziecka po urodzeniu. W obrazie klinicznym zespołu MPD występują: zaburzenia ruchowe, ograniczenia lokomocyjne, manipulacyjne, zaburzenia równowagi, trudności w koordynacji ruchów. Tak, więc uszkodzenia funkcji mózgu mają oczywisty wpływ na rysunek bez względu na to, czy dotyczą one wszystkich funkcji, czy też jednej z nich, jak mowa, wzrok i słuch. Przeprowadzone badania ujawniły, że w rysunku człowieka dzieci z MPD odtwarzały najwierniej te detale, które były związane z uprzednim doświadczeniem i kojarzone ze schematem ciała. Dzieci z MPD w młodszym wieku, w rysunku postaci człowieka, mimo braku podstawowych elementów (ręce, nogi) nie brakuje nigdy głowy, a więc dziecko duże znaczenie przywiązuje do tej części ciała i wiąże się to z jego wczesnymi wzrokowymi doświadczeniami. W książce zaprezentowano niektóre metody usprawniania dzieci z MPD, takie jak: metodę Kabata, Phelpsa, Babathów, Peto, Vojty, Domana, Weroniki Sherborne, Bon Depart, hipoterapię, muzykoterapię. Przykładem ośrodka specjalizującego się w prowadzeniu terapii różnymi metodami jest działalność Krakowskiego Ośrodka Rehabilitacji Wieku Rozwojowego dotyczącego wczesnej diagnozy i terapii neurologicznych zaburzeń rozwojowych. Ważną część pracy stanowią artykuły poruszające problematykę osób z wadą słuchu. Autor dokonał podziału osób z wadą słuchu ze względu na czas występowania wady: prelingwalną, gdy uszkodzenie nastąpiło przed okresem nabycia mowy ustnej; interlingwalną – gdy dziecko zaczęło się uczyć mowy ale nie opanowało jej; postlingwalną, gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy. Badania medyczne i psychopedagogiczne wskazują, że należy wykorzystać pierwsze miesiące i lata życia dziecka dla usprawniania zaburzonego odbioru słuchowego, gdyż w tym okresie intensywnie rozwija się układ nerwowy i podstawowe funkcje psychiczne. Wtedy wykorzystuje się podatność małego dziecka na ćwiczenia, w których nie przeszkadzają utrwalone negatywne stereotypy postępowania. Osobne rozdziały poświęcono metodom i terapii logopedycznej z dziećmi niesłyszącymi. Jest to bardzo ważne, gdyż dobór metod terapii logopedycznej, podczas kształtowania się mowy dzieci niesłyszących, zależy od wieku dziecka, istoty zaburzeń, celu, zadania, środków i organizacji pracy. Praca z dzieckiem opiera się na dobranych zasadach, metodach i formach organizacyjnych. Autorka dokonuje podziału metod terapii logopedycznej opierając się na opracowaniu K. Błachnio: 1. metody werbalne: lingwistyczne, filologiczne, psychologiczne, pedagogiczne 2. metody pozawerbalne: rysunkowe, taneczno- muzyczne, motoryczno – kinestetyczne, wzrokowo- słuchowo- dotykowe. W publikacji zawarto także wstępne doniesienie z badań nad strukturą relacji w rodzinie a funkcjonowaniem dzieci niepełnosprawnych umysłowo wychowywanych przez samotne matki. Okazuje się, że na rozwój niepełnosprawnego intelektualnie dziecka wychowywanego wyłącznie przez matkę, wpływa w znacznym stopniu układ relacji matka samotna- dziecko. Matka przez swój stosunek do dziecka wyrażony w zachowaniu kształtuje relacje i umożliwia dziecku zajęcie pozycji wobec siebie. Relacje prawidłowe wyznaczają prawidłową strukturę funkcjonowania w otoczeniu. Natomiast przy relacjach nieprawidłowych wyraźnie ujawnia się nieprawidłowa struktura funkcjonowania dziecka. Autor artykułu pt. „ Skala postaw młodzieży wobec alkoholizowania się” uświadamia, że w ostatnich latach dzieci i młodzież są narażone na utrudnienia w rozwoju i oddziaływania społeczne, które deformują rozwój. Zjawisko spożywania alkoholu przez młodzież stało się kluczowym problemem społecznym. Dlatego obserwuje się wzmożoną aktywność pedagogów i psychologów w dziedzinie profilaktyki uzależnień. Działania te idą w dwóch kierunkach. Po pierwsze wzmacnia się czujność rodziców i nauczycieli wobec zagrożenia oraz próbuje się wytworzyć metodę na abstynencję w środowisku młodzieżowym. Po drugie profilaktyka kształtuje stosowne nastawienia i oczekiwania młodzieży poprzez dostarczanie rzetelnej wiedzy o problemach wynikających z nadużywania środków psychoaktywnych. Autorzy artykułów swoje założenia i pomysły wywodzą z różnych podstaw teoretycznych. Walorem recenzowanej książki jest jej styl i język. Napisana została w sposób niezwykle komunikatywny, dzięki czemu jej treść jest zrozumiała nie tylko dla specjalistów w tej dziedzinie, ale także szerszego kręgu czytelników. Szczególnie warto polecić ją nauczycielom, pedagogom, rodzicom i studentom, by mogli znaleźć wiele cennych wskazówek dotyczących pracy z dziećmi z utrudnieniami rozwojowymi i mogli szerzej spojrzeć na problem niepełnosprawności.
Joanna Kosmala Jadwiga Soczówka
|